Rzeczpospolita Józefowska – świadkowie historii

Zawiązana w Józefowie komórka "Ruchu Oporu" stała się zalążkiem działalności konspiracyjno-bojowej.

"Rzeczpospolita Józefowska" powstała w czasie okupacji hitlerowskiej i miała ścisły związek z rozwojem Ruchu Oporu i powstających coraz liczniej oddziałów partyzanckich, które chroniły się w otaczających Józefów lasach Puszczy Solskiej.

W listopadzie 1942 roku okupant podjął w powiecie zamojskim akcję wysiedleńczą, która miała charakter akcji eksterminacyjnej. W związku z powszechną wolą przeciwdziałania tej akcji, na początku grudnia 1942 roku inspektor "Kalina" wydał dowódcy rejonu "Wirowi" rozkaz wykonania siłami rejonu akcji dywersyjnych, które dezorganizowały  funkcjonowanie aparatu administracyjno-gospodarczego. Partyzanci likwidowali posterunki żandarmerii, policji ukraińskiej i granatowej.

Zbliżająca się do granic powiatu biłgorajskiego akcja wysiedleńcza spowodowała postawienie w stan gotowości bojowej oddziały placówki Józefów. Komendant rejonu otrzymał od Inspektora "Kaliny" zgodę na interweniowanie, gdyby akcja wysiedleńcza objęła pobliskie tereny.

1 czerwca 1943 roku połączone oddziały partyzanckie Armii Krajowej przy współudziale Batalionów Chłopskich i rosyjskich, w biały dzień dokonały frontalnego ataku na zajęte przez Niemców miasteczko zmuszając ich do odwrotu i tym samym ocalając przed rozstrzelaniem jego mieszkańców. Bitwa o Józefów szerokim echem odbiła się na całej Zamojszczyźnie.  Józefów na ponad trzy tygodnie dostał się we władanie partyzanckie a sława tych wydarzeń obiegła całą Zamojszczyznę, przynosząc dumną nazwę Rzeczypospolitej Józefowskiej i stając się przykładem dla innych rejonów.           

Zygmunt Klukowski w swym Dzienniku pisze:

Opowiadano mi ciekawe szczegóły o Józefowie. Nie ma tam żadnych władz: ani żandarmerii, ani policji, ani nawet władz gminnych. Kto mógł wyjechał… Do miasteczka przychodzą tylko z lasu różni "alianci".

W lipcu 1944 roku skończył się okres okupacji, skończyła się historia Ruchu Oporu na terenie Józefowa i najbliższej okolicy. Była to historia dramatyczna, ale mogąca stanowić przedmiot dumy ludzi, którzy ją tworzyli. Historia zasługująca na zapisanie i utrwalenie w pamięci młodszego pokolenia oraz w tradycji tego regionu.